yok nganalisis..

1.      Pranata Kulawarga

A.    Judhul

“Anak iku ora kena mangan ndhisiki wongtuwane, apa maning Bapakne”

B.     Analisis

Kula sarujuk kaliyan pakulinan kaya sing diomongake ing dhuwur, mergane pakulinan iku pancen pakulinan sing apik. Pakulinan sing sederhana ananging  bisa gawe pakulinan anyar sing apik uga. Nalika pakulinan iku bener-bener ana ing sawenehing kulawarga, iku bisa nyiptakake tata krama lan pakulinan sing apik uga ing kulawarga iku, saengga pakulinan lan tata krama sing apik iku bisa tetep tuwuh lan ngrembaka ing panguripan utamane kanggo para putra.

Kanggo nyiptakake pakulinan iki kudu ana rasa luwes ing kulawarga iku. Sing dimaksud luwes yaiku ora kaku sing bisa wae tuwuh ing antarane wong tuwa karo anak-anake, iku sing biyasa dijenengi kulawarga sing harmonis. Ora bisa diapusi yen sarat anane kulawarga harmonis iku wis ditemtokake, ananging senajan pangerten bab kulawarga harmonis iku seje-seje, mesthi ana bab sing padha sing wis dadi konvensi.  Kaya bab sing lagi dibabarake iki. Senajan namung bab tata cara mangan, nanging iku wis kalebu ing salah siji conto pakulinan kulawarga sing harmonis. Kulawarga harmonis sing akeh dimangerti iku kulawarga harmonis ing kalangane wong-wong dhuwur utawa sedhengan. Mergane apa kok namung ing kalangan sedhengan mendhuwur wae sing bisa disebut kulawarga harmonis? Merga ing kalangan iku sesambungan antarane anak karo wong tuwane wis ora kaku maneh. Wong-wong ing kalangan iku akeh sing padha sibuk nyambut gawe, dadi bener-bener ngregani waktu bareng karo kulawargane senajan namung pas mangan wae. Seje karo sing kalangan sapengisor. Wong-wong ing kalangan iku ora nganggep pakulinan bab mangan iku pakulinan sing penting. Apa maneh ndadekake unen-unen “Anak iku ora kena mangan ndhisiki wongtuwane, apa maning Bapakne” dadi perkara kang kudu dilakoni. Bisa mangan wae wis cukup ora prelu kanggo sarat macem-macem, apa maneh yen ndadekake bab mau perkara gedhe ing kulawarga.

ana apike yen pakulinan iki dijaga lan diuri-uri, supaya anak putune dhewe isih ngreti tata krama, salah sijine ing bab tata cara mangan. Kaya sing wis dijlentrehake ing dhuwur, yen pakulinanan apik bisa tuwuh, ngrembaka, tetep dijaga lan diuri-uri, pakulinan apik liyane bisa gampang ditampa lan dilakokake. Iku wiwitan sing apik kanggo para nom-noman jaman saiki sing wis padha ngadohi budaya utamane budaya jawa.

2.      Pranata Agama

Nyiwer ing Desa Kalibakung

Nyiwer yaiku tradhisi sing dilakokake masarakat Desa Kalibakung Kecamatan Balapulang Kabupaten Tegal saben malem siji Sura. Nyiwer dilakokake dening kabeh masarakat desa, kapimpin dening Lurah lan perangkate, sarta pemuka agama Islam desa. Sakliyane ngengeti suranan, Nyiwer iku tradhisi ngruwat desa kang dianakake setaun sepisan. Tradhisi iki kalaksanan kanthi cara arak-arakan muteri desa dening kabeh masarakat Desa Kalibakung. Arak-arakan iki ora mung muteri desa thok, nanging uga mampir ing saben pojokan desa lan panggonan kang dianggep kramat. Ing panggonan-panggonan iku pemuka aga Islam mau macakake dedonga lan adzan. Ora mung dedonga karo adzan thok sing lakokake, ana uga sholawatan ing sadawane mlaku arak-arakan.

Arak-arakan iki kawiwitan lan dipungkasi ing bale Desa Kalibakung. Masarakat desa padha nggawa obor kanggo pepadhang nalika arak-arakan, awit arak-arakan mau dianakake bakdha isha. Sawise arak-arakan rampung, diterusake slametan kanggo wong-wong lanang ing bale desa. Pasugatane mung jajan-jajan piringan kaya adat saben karo sega kothak utawa berkat. Ora ana tumpeng utawa ingkung.

A.    Analisis

Yen didelok saka Agama Islam, tradhisi kaya mangkene ora trep karo ajarane wong Islam. Apa maneh ing proses arak-arakan mau ana dedonga ing panggonan kang kramat lan ing saben pojokan desa. Kangggo apa kok kudu ndonga ing panggonan sing Kramat lan ing pojokann desa? Kenangapa ora ing masjid wae? Yen niyate gawe desane aman ora kena musibah, ndonga ing omah ya padha wae donge. Nanging sing dikarepake saka tradhisi iki yaiku ruwat desa, tegese ya kudu langsung sesambungan karo desane, sesambungan karo sing arang diambah wong-wong. Dudu masalah nyalahi kaidah agama Islam, mung iki pancen carane mbah buyut awit mbiyen kanggo ngruwat desa. Pancene durung prenah tau Desa Kalibakung ora nganakake ruwatan kaya mangkene, nanging tradhisi iki kaya-kaya wis dadi klambi khususe masarakat Desa Kalibakung nalika tanggal 1 Sura, saengga yen ora dienggo maneh, bakal ilang identitase. 

Urip iku pancene kudu duwe kanca, awit menungsa iku makhluk sosial. Kaya panguripan uga butuh kanca, yaiku agama lan pranata. Senajan iku mau bisa ngilangake bagean cilik saka salah sijne utawa sekabehane.

3.      Pranata Ekonomi/Sosial Budaya

Tradhisi Pra Panen Pari ing Desa Kalibakung

Tradhisi iki tradhisi sing dilakokake kanggo aweh pakurmatan lan suwun marang makhluk sing njaga sawah sing biyasa dijenengi “Mbok Tani lan Bapak Tani”. Tradhsi iki kalaksanan kanthi cara aweh sesajen pirang-pirang jam sedurunge panen (padatane jam 5 esuk) sing didelah ing tengah sawah sing arep dipanen dening sing duwe sawah utawa wong sing wis dipercaya. Sesajen iku isine sega liwet, teh, kopi, wedhang jarang, lan jadah pasar sing didelah ing tampah utawa irig. Yen sawah sing arep dipanen iku wingit banget, sesajene ditambahi endhas wedhus. Nalika ndelah sesajen iku, wong sing ndelah karo ngucap “ketehel, kandhel, isel” supaya mengkone pari sing dipanen padha karo sing dikarepake mau iku.

Tradhisi iki kalaksanan kathi kekarepan supaya sawah, kasil panen, sing duwe sawah karo pegawene slamet. Yen tradhisi iki ora dilakoni, sawah, kasil panen, sing duwe sawah karo pegawene bisa-bisa ora slamet. Parine bisa kopong tanpa isi nalika dipanen, sing duwe sawah lan pegawene bisa wae dadi lara.

A.    Analisis

Tradhisi iki akeh sethithike melu sambung sinambung karo ekonomine masarakat desa, awit masarakat Desa Kalibakung akeh sing dadi wong tani, nguripi kulawargane saka tani iku mau. Nalika tradhisi iki wis dipercaya nanging ora dilakoni, bisa-bisa akeh kulawarga ing Desa Kalibakung ora mangan lan kelangan pegaweyane. Sesajen sing kanggo Mbok Tani lan Bapak Tani uga ora pati ngabotake, awit sesajen mau mengkone bakal dipangan dhewe sawise panen. Sesajen iku namung bhukti nuwun marang sing wis gelem njaga sawahe awan bengi nganti panen.

Yen dipikir, sawah ing alas, ing pinggir kali, ing pinggir dalan bisa bae gampang rusak dening kewan alas, wong nakal, utawa apa bae yen ora ana sing njaga. Para tani mau wis kadung percaya marang Mbok lan Bapak Tani sing awit mbiyen njaga sawah, saengga ora prelu mbayar wong maneh kanggo njaga sawahe.

Bab lara bisa wae merga gagal panen terus stress saengga lara, anane lara iku katerusan, bisa wae merga dipikiri terus nganti penyakiten terus nggawa-nggawa tradhisi iku. Yen bab panene gagal, nisa wae merga musim pancen lagi ora ndukung, saengga senajan umure wis cukup kanggo panen, nanging pancen buncret.

Budaya pancen apike tetep diuri-uri, nanging kudu digatekake endi sing kudu dimaklumi minangka budaya, endi sing bisa dilogika, saengga ora nuwuhake bab anyar sing durung pasthi bener lan orane.